Lương
tâm người rũ áo từ quan
Ngày
nay con người sống tới 60 - 70 tuổi mà vẫn còn
minh mẫn, khỏe mạnh không còn hiếm nữa. Nhiều
người quyết định nghỉ hưu sớm vì nhiều lý
do khác nhau, để theo đuổi một sự nghiệp khác
hoặc đơn giản hơn là muốn tận hưởng một cuộc
sống “an nhiên tự tại” không phải bon chen
giữa danh lợi đời thường.
Tuy
vậy, muốn được nghỉ hưu sớm thì phải có
“duyên may” hay tài năng để đã kịp
“làm giàu nhanh”, tích lũy của cải vật
chất trước đó, đủ để an hưởng tuổi già,
hoặc phải có một phương cách kiếm tiền nào
nhẹ nhàng hơn, đủ để trang trải cho cuộc sống
khi đời người đã đi qua vài quãng dốc.
Để làm được việc “làm giàu nhanh, nghỉ hưu sớm” và được thanh thản yên bình ngắm nhìn, thưởng ngoạn “những hạt sương mai buổi sớm dịu mát” hay “nắng vàng trên khóm lá linh diệu muôn sắc” này, đa phần những người này đều phải có chút ít “tài năng” hay “may mắn” có được một vai trò quan trọng nào đó trong xã hội.
Thậm
chí, họ là những quan chức, công chức
trong các bộ máy quản lý nhà nước
hay các thương gia, doanh nghiệp, hoặc có học
vấn và nghề nghiệp cao cấp như bác sĩ, kỹ
sư, kiến trúc sư, luật sư, chuyên gia tài
chính, ngân hàng, giảng viên, giáo
viên, thợ giỏi tay nghề cao v.v...
Việc
một số quan chức nhà nước, công chức với
các cấp bực nhỏ hay lớn khi nghỉ hưu, “rũ áo
về làm dân”, vẫn tiếp tục một số công
ăn, việc làm mang tính cá nhân, gia
đình hay bạn bè hùn hạp, góp vốn
làm ăn cũng là chuyện bình thường. Không
ai có quy định pháp luật nào cấm họ
không được tiếp tục hoạt động, làm ăn vì
sinh kế gia đình hay lý tưởng cuộc sống.
Có
điều ai cũng thấy rằng những người đã từng là
quan chức lớn, có uy tín, tầm ảnh hưởng lớn
trong xã hội thì phải càng cẩn trọng
trong lời ăn tiếng nói hay mỗi khi liên hệ công
tác và sẽ sử dụng uy tín, danh hiệu của
mình khi còn làm “quan” để đạt được
các mục tiêu cụ thể, trong khi mình chỉ
còn chính thức là một người “dân
thường” hay một ông “quan hưu trí”.
Một
số vị tổng thống nước ngoài khi về hưu chỉ
dành thời gian để viết hồi ký, đi diễn
thuyết tại các trường đại học làm cố vấn
có hạn chế cho một số doanh nghiệp và hiệp
hội doanh nghiệp v.v... một số vị quan chức khác
thì quay về công tác giảng dạy tại các
trường đại học, hoặc tham gia làm thành viên
hội đồng quản trị cho các doanh nghiệp, giúp
doanh nghiệp hoạch định chiến lược phát triển
dài hạn.
Số
quan chức khác tự làm doanh nghiệp riêng tư
của mình và gia đình, trực tiếp tham gia
quản lý điều hành doanh nghiệp. Đây chính
là vấn đề tương đối nhạy cảm đối với dư
luận xã hội với một số quan ngại rằng, các
“quan chức hưu trí” này vẫn còn các
mối quan hệ ảnh hưởng nhất định sẽ dễ dàng
gây ảnh hưởng nhất định đến các chính
sách công, các hợp đồng thương mại béo
bở, và các dự án đầu tư lớn có
nguy cơ chịu ảnh hưởng bởi yếu tố “tham nhũng chính
sách”.
“Tham
nhũng chính sách” là nguy cơ lớn nhất và
nguy hiểm nhất
Một
vị đại sứ nước ngoài cho hay trong các loại
tham nhũng, thất thoát lớn của quốc gia thì
“tham nhũng chính sách” luôn là nguy
hiểm và gây thiệt hại lớn nhất! Các
loại tham nhũng “vặt”, kiểu “phong bì” tại
bệnh viện, trường học, cơ quan hành chính nhà
nước, các cơ quan quản lý thuế, hải quan,
công an cũng nguy hiểm vì nếu không kịp
thời ngăn chặn bằng các thể chế pháp lý
thì nó sẽ diễn biến phức tạp và có
nguy cơ tràn lan khắp nơi và trở thành
bệnh dịch hoặc thói quen rất xấu, rất khó
chữa tại mỗi quốc gia.
Nhưng
“tham nhũng chính sách” vẫn được xem là
nguy hiểm bậc nhất vì cũng là loại tham nhũng
khó chống nhất, gây tổn thất lớn nhất, do
đặc thù là những người trong đường dây
tham nhũng thường có chức vụ rất cao, quan trọng
và cấu kết chặt chẽ với nhau, thậm chí họ
có thể vô hiệu hóa cả hệ thống pháp
luật quốc gia, trong khi cách thức đưa hối lộ
không phải là “phong bì” hay tiền mặt
lộ liễu nên không thể bắt quả tang được.
Chúng
ta đã được biết có nhiều thiết chế để
phòng chống tham nhũng như Luật Phòng chống
tham nhũng, Ủy Ban Quốc gia về phòng chống tham
nhũng, các sở ban ngành đều có cơ quan
kiểm tra, kiểm soát, thanh tra, v.v... nhưng tham
nhũng và thất thoát vẫn rất phức tạp, khó
giảm nếu căn cứ vào các biểu hiện như thực
tế hiện nay.
Tại
sao lại như vậy? Tham nhũng xuất phát từ đâu?
Tham
nhũng và thất thoát là nhắm vào các
tài sản của công, tài nguyên thiên
nhiên của đất nước và nhân dân.
Không thấy ai nói “tham nhũng của tư nhân”
vì “tư nhân” tự thân họ biết cách
gìn giữ tài sản của mình - họ chính
là “chủ nhân” thực sự của tài
sản tư nhân nên phải ra sức bảo vệ thành
quả của mình. Nếu có ai đó lấy tài
sản của tư nhân một cách không hợp pháp
thì có thể gọi là “hành vi lừa
đảo”, chiếm đoạt chứ không ai gọi là “tham
nhũng của tư” !
Vậy
có phải tham nhũng xuất phát từ “lòng
tham của con người” hay xuất phát từ việc “của
công” hay “tài nguyên đất nước” được
quản lý chưa chặt chẽ, quá lỏng lẻo, không
có “chủ nhân” thực sự hay “cha chung không
ai khóc”, nên mới làm mồi ngon cho tham
nhũng? Hoặc do chính các thiết chế, các
cách thức tổ chức thực hiện việc quản lý
tài sản công chưa hợp lý, là nguồn
gốc của “tham nhũng”?
Ở
đây chúng ta khó nói con người sinh ra
vốn đã có tính tham lam hay không, dù
rằng rất nhiều người hay các triết lý đạo
giáo đều cho rằng “tham, sân, si”, thì
con người bình thường khó ai mà tránh
khỏi. Do vậy, vấn đề còn lại có lẽ thuộc
về “thể chế”, các thiết chế kiểm soát
các quyền lực có khả năng gây ra tham
nhũng, thất thoát, nhằm trục lợi cá nhân
hay nhóm lợi ích.
Ví
dụ: Các
tham nhũng về đất đai lớn thường xảy ra khi các
vị quan được trao quyền lực cấp phép quá
lớn mà không có cơ chế giám sát,
kiểm soát các hành vi cấu kết giữa “các
quan chức có thẩm quyền cấp phép” và
các doanh nghiệp sân sau. Cơ chế thu hồi đất
của dân còn quá nhiều phạm vi điều chỉnh
chưa rõ ràng, là kẽ hở để ra quyết
định thu hồi đất của dân, đền bù giá
quá rẻ, sau đó giao lại cho các doanh
nghiệp sân sau bán ngay hưởng lợi từ chênh
lệch giá đền bù và giá thị trường
mà không phải đầu tư giá trị gia tăng
thực sự nào.
“Nhân
chi sơ tính… chưa chắc bản thiện”
Nhiều
người cho rằng con người nào, dù bạn là
ai, nếu đặt vào hoàn cảnh thử thách
lòng tham, ngồi vào chiếc ghế “quan chức lớn”
thì cũng dễ dàng bị lòng tham quyến rũ
dẫn đến tham ô, tham nhũng.
Do
đó, không thể chủ quan kêu gọi lòng
tốt của ai đó “không nên tham nhũng”, mà
phải xem là “quyền
lực luôn luôn có xu hướng tham nhũng” và
“nhân chi sơ… tính không luôn bản
thiện”!
Ví
dụ về các trường hợp “quyền lực cao” dẫn
đến tham nhũng thì trong đời sống hàng ngày,
chúng ta ai cũng ít nhiều nhìn thấy, nghe
thấy, gián tiếp hoặc thậm chí trực tiếp
chứng kiến như người trong cuộc!
Tham
nhũng thậm chí có thể diễn ra từ cấp cao
nhất cho tới cấp thấp nhất trong các thang bậc
chức vụ của mỗi quốc gia. Kêu gọi lương tâm
hay lòng tốt của mỗi cá nhân, thúc
ép mỗi quan chức phải tự đấu tranh tư tưởng, tự
phê bình, góp ý, để phòng chống
tham nhũng là điều rất khó.
Hầu
hết các quốc gia đều đã từ bỏ giải pháp
“tự vấn lương tâm” hay đạo đức cá nhân
và thay bằng cách xây dựng nhà nước
pháp quyền có quá trình xây dựng
pháp luật đầy đủ để phòng và chống
tham nhũng.
Các
quan chức đang đương chức hay nghỉ hưu sớm hay tham gia
hoạt động doanh nghiệp để mưu cầu sinh lợi có
gì sai trái với pháp luật chưa? Làm
sao để chế tài khi họ có hành vi phạm
luật ? Các quyền lực dùng để chế tài
hay giám sát tham nhũng, thất thoát là
gì, là ai, và được tổ chức như thế
nào?
Lương
tâm người “rũ áo từ quan” liệu có gì
tốt đẹp hơn lương tâm của người “đương chức
quan” hoặc có hơn hay kém thế nào so với
một đứa bé “nhân chi sơ tính bổn thiện”
trong một gia cảnh bình thường?
Cho
dù chúng ta biết tự vấn lương tâm mình,
biết học hỏi các tấm gương đạo đức tốt đẹp
trong gia đình và ngoài xã hội, biết
phê và tự phê bình, thì liệu khi
ai đó hay số phận đặt ta vào vị trí có
quyền đưa ra các quyết định quan trọng, có
khả năng mang lại lợi ích cá nhân lớn,
chúng ta có giữ được mình không?
Câu
trả lời có thể sẽ luôn là một nhà
nước pháp quyền mạnh với các quyền lực
được phân bổ, chia sẻ và kiểm soát chéo
lẫn nhau thì mới hạn chế được phần nào
các thiệt hại do “tham nhũng chính sách”
đối với quốc gia.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét