Bài 4 Dân chủ bắt đầu bằng việc kiện tụng
Trên thế giới, không nước nào có nhiều chuyện kiện tụng như nước Mỹ, và nước Mỹ cũng là nước có nền dân chủ lâu đời, vững chắc, ổn định hàng đầu trên thế giới. Không chỉ ở Mỹ, mà hầu như ở các nước càng dân chủ, càng văn minh thì chuyện kiện tụng càng sôi động và nó trở nên một điều bình thường không thể thiếu trong cuộc sống. Có mối liên hệ gì giữa chuyện kiện tụng và nền dân chủ?
Ngay từ xa xưa, khi con người sống với nhau thành cộng đồng thì tất yếu nảy sinh mâu thuẫn giữa người với người. Khi đó có lẽ tổ tiên chúng ta giải quyết với nhau bằng bạo lực. Ai mạnh sẽ thắng, ai yếu thì chịu thiệt, có thể tìm cách phục thù sau. Đó là giai đoạn man di và hỗn loạn, mọi người đều khốn khổ. Đây chính là tình trạng chiến tranh của tất cả chống lại tất cả mà triết gia người AnhThomas Hobbes mô tả, không một ai có thể sống yên ổn. Rất mệt mỏi khi phải sống trong xã hội như vậy.
Để giải quyết tình trạng đó, cộng đồng nghe theo một thủ lĩnh, khi có chuyện gì thủ lĩnh sẽ phân xử. Đây chính là mô hình quản lý xã hội theo tổ chức thị tộc, bộ lạc. Sự phân xử này hết sức ngẫu hứng theo ý người đứng đầu, ông ta hoàn toàn có thể thiên vị cho người thân, người ông yêu thích. Lời ông là công lý, là luật pháp. Tình trạng này rõ ràng là không ổn. Những kẻ nghèo hèn, không thân thế luôn là người chịu thiệt.
Theo thời gian, các thị tộc, bộ lạc thôn tính, xác nhập nhau và hình thành nên nhà nước tập quyền mà đứng đầu là một vị Vua. Phong cách cai trị, phân xử cũng giống như thị tộc, bộ lạc nhưng lúc này dân số và lãnh thổ rộng lớn hơn rất nhiều lần, do vậy ông cần một bộ máy giúp việc và ông đưa ra các qui định cho nhóm người này theo đó mà làm. Những qui định này là tiền đề của luật pháp. Tuy nhiên luật pháp này được đặt ra theo ý ông Vua, hoàn toàn không phải ý thần dân. Ông Vua có thể đưa ra một qui định, hay hủy bỏ một qui định theo ý ông mà không cần biết dân có đồng ý hay không.
Theo thời gian, các thị tộc, bộ lạc thôn tính, xác nhập nhau và hình thành nên nhà nước tập quyền mà đứng đầu là một vị Vua. Phong cách cai trị, phân xử cũng giống như thị tộc, bộ lạc nhưng lúc này dân số và lãnh thổ rộng lớn hơn rất nhiều lần, do vậy ông cần một bộ máy giúp việc và ông đưa ra các qui định cho nhóm người này theo đó mà làm. Những qui định này là tiền đề của luật pháp. Tuy nhiên luật pháp này được đặt ra theo ý ông Vua, hoàn toàn không phải ý thần dân. Ông Vua có thể đưa ra một qui định, hay hủy bỏ một qui định theo ý ông mà không cần biết dân có đồng ý hay không.
Khi đó giữa người dân có mâu thuẫn với nhau sẽ được các vị quan của Vua đứng ra phân xử, may nhờ, rủi chịu. Chuyện phủ bênh phủ, huyện bênh huyện và dân nghèo thua thiệt mà không làm được gì là chuyện bình thường. Nếu có chuyện xung đột giữa dân với quan hay dân với Vua thì dân hết có cơ hội, chỉ có đường thua.
Đây là mô hình xã hội mà loài người đau đớn trải qua trong hàng ngàn năm. Mô hình đó gọi là mô hình phi dân chủ.
Rất may mắn, chúng ta đang sống thời đại dân chủ. Thời đại mà pháp luật là tối thượng, tinh thần của nền dân chủ là vua, quan, tổng thống, đảng phái,… đều phải nằm dưới luật.
Một người dân, dù có nghèo khó, thấp cổ bé họng đến đâu đều được pháp luật bảo vệ, đều có thể chiến thắng các thế lực hùng mạnh khác, miễn là đúng luật. Thật diễm phúc cho dân nghèo.
Vấn đề làm sao họ có thể làm được điều đó? Ai có thể giúp họ? Chính hệ thống tư pháp và sức mạnh của công luận sẽ giúp họ.
Dù Việt Nam chưa phải là nước dân chủ cao, thực trạng Đảng trị còn mạnh nhưng nguyên lý trên vẫn đúng, miễn là ta biết khai thác nó, thúc đẩy nó. Có thể không đạt 100% nhưng chắc chắn không có chuyện là không được gì.
Thực trạng là Việt Nam thiếu dân chủ nhưng có nhiều cách làm thăng tiến nền dân chủ ở đây. Có nhiều người nghĩ đến kịch bản một cuộc bùng nổ cách mạng “Hoa Sen” làm sụp đảng độc tài cầm quyền ở đây như ở các nước Arap. Theo ý kiến tôi, kịch bản này không khả thi và nếu có thì đất nước cũng đến hồi bần cùng, cùng cực không lối thoát, khi đó tiếng nói công lý không ai muốn nghe. Và khả năng của kịch bản này là xây một nền độc tài mới hay đất nước trải qua một thời kỳ hỗn loạn.
Kinh nghiệm lịch sử cho thấy, khi một cuộc cách mạng bùng nổ mà lớp bình dân không có dân trí và ý thức dân quyền xứng tầm, xã hội dân sự chưa đủ mạnh thì đó là mảnh đất màu mỡ cho bọn mị dân, bọn hoạt đầu chính trị và là cơ hội nảy nở độc tài mới.
Quan điểm cá nhân, tôi ủng hộ mô hình thăng tiến dân chủ kiểu Anh, ở đó dân trí, dân quyền ngày càng dâng cao, cùng nhau hợp sức để đòi công lý qua tòa án, thay đổi luật pháp, tiêu diệt dần những điều bất công, thăng tiến dần dân chủ. Chúng ta tưởng tượng, đường đến dân chủ đầy vật cản đường là những tảng đá, mỗi vụ thắng kiện, mang lại công lý cho người dân như là việc hất đi một tảng đá trong số đó. Quá trình này chậm nhưng chắc. Tôi cho rằng, với sự trợ giúp của công nghệ thông tin ngày nay, tiến trình trên đi rất nhanh và việc gì đến sẽ đến. Cuộc sống sẽ tiến dần đến sự hợp lý hóa vốn có của nó.
Trong vụ kiện thủy điện này, tôi nghĩ nó sẽ làm thăng tiến nền dân chủ VN ở những điểm mà tôi đã nêu trong bài trước (Kiến kiện khoai – vẫn cứ làm).
Ngoài ra, tôi có thể nêu thêm ở những điểm sau:
Về mặt dân chủ thực hành, đây là một cơ hội rất quý báu. Chúng ta đã nói nhiều về dân chủ, bàn nhiều về dân chủ nhưng hành động trên thực tế không bao nhiêu. Có nhiều lý do nhưng lý do chính là chúng ta chưa tạo ra một lý cớ mà khi tiến hành công khai những hành động thì chính quyền không thể đàn áp. Nếu họ quyết đàn áp thì chính nghĩa của họ sẽ tiêu tan dưới mắt quần chúng.
Rõ ràng vụ kiện này rất chính đáng, quá trình vận động người dân, thu thập bằng chứng thiệt hại cũng rất chính đáng. Các đại họa do thủy điện gây ra cho dân miền Trung không phải lần đầu, nó lặp lại hàng năm và ngày càng khốc liệt, tàn bạo. Người dân hoàn toàn có quyền khởi kiện để bảo vệ tài sản và tính mạng của mình, chính quyền không thể ngăn cản được. Nếu họ ngăn cản thì họ sẽ tự khắc trở thành một chính quyền phản động, chống lại lợi ích dân chúng, tiếp tay, bao che cho bọn vô trách nhiệm, gây ra tội ác. Tình thế này gọi là tiến thoái lưỡng nan - Dilemma Action. Một tình thế rất quý trong chính trị học, nó đặt đối phương vào thế bí, dù có lực lượng hùng mạnh cũng không thể hành động được. Càng ra tay càng mất chính nghĩa, càng suy yếu.
Có một thực tế là người dân thường không thể hiểu hết các lý thuyết về dân chủ, nó như một mê hồn trận về mặt lý luận. Người dân bắt đầu phát ngán với những ngôn từ dân chủ. Họ thường không thấy lợi ích gì thiết thực, sát sườn với họ trong cái mớ lý luận và các vụ tranh cãi liên miên về dân chủ. Vụ kiện này không bàn nhiều về lý thuyết dân chủ nhưng nó làm thăng tiến dân chủ rất mạnh.
Lực lượng tranh đấu cho dân chủ xuất phát từ nhiều nguồn gốc và quan điểm khác nhau, rất khó để đoàn kết với nhau. Đây là một thực tế và là một đặc điểm của dân chủ. Một dự án để liên kết các lực lượng này là vô cùng hiếm, và đây là một dự án hiếm hoi như vậy. Vụ kiện các chủ nhà máy thủy điện xả lũ bừa bãi làm chết dân nghèo không hướng đến chuyện tranh cãi chính trị, đảng phái cũng như quan điểm tôn giáo. Đơn giản vụ kiện đi tìm công lý cho quảng đại người dân và lòng nhân đạo, tình đồng bào. Đây là những nền tảng mà bất cứ phe nhóm nào tranh đấu cho dân chủ đều thừa nhận và hướng đến. Vụ kiện tụng này có khả năng tạo ra một sự đồng thuận cao ở các lực lượng tranh đấu cho dân chủ. Mỗi phong trào, mỗi xu hướng có thể góp công sức, con người cho vụ kiện này, đó là vì sao tôi gọi đây là “ủy ban”.
Thắng ở vụ kiện này, “ủy ban” sẽ tiến lên ở những vụ kiện khác.
Chúng ta có thể nhìn thấy vụ kiện thúc đẩy dân chủ ở rất nhiều mặt, có thể mang ra phân tích, mổ xẻ, tuy nhiên tôi xin kết thúc bài viết ở đây vì nó đã quá dài.
Nguyễn Văn Thạnh
P.s: Tin bài phỏng vấn trên Rfa:
http://www.rfa.org/vietnamese/programs/ReviewOnlineDomesticPress/press-review-112213-nn-11222013103744.html
P.s: Tin bài phỏng vấn trên Rfa:
http://www.rfa.org/vietnamese/programs/ReviewOnlineDomesticPress/press-review-112213-nn-11222013103744.html
Bài 5: Từ thiện nhỏ & từ thiện lớn
Đăng ký ủng hộ vụ kiện tại đây:
Bài 3 Kiến kiện khoai: Vẫn cứ làm!
1. Những khó khăn thấy trước:
Nhiều người nói với tôi “chuyện kiện chủ các nhà máy thủy điện là chuyện kiến kiện khoai”, tôi cũng thấy vậy. Phần lớn các nhà máy thủy điện do EVN, một công ty nhà nước 100% đầu tư, như vậy kiện EVN khác nào kiện một đội bóng mà trọng tài là chủ đội bóng? Nếu nhà máy thủy điện không do EVN đầu tư thì rất có thể các vị tai to mặt bự địa phương hoặc trung ương sẽ có cổ phần trong đó, không họ thì người thân của họ. Sự kết hợp mafia giữa tiền, quyền để tạo thành “lợi ích nhóm” trong các thủy điện là điều có thể. Nhiều người nhận xét đó là thực tế chứ không chỉ là có thể, tôi tin vào nhận xét này. Đây là điều khó khăn thứ nhất.
Điều khó khăn thứ hai là nền tư pháp Việt Nam không độc lập, hoàn toàn không có tam quyền phân lập ở xứ sở này. Hệ thống tư pháp ở đây này rất dễ bị tiền và quyền lực lũng đoạn. Nếu ai quan sát hệ thống tư pháp VN làm việc thì sẽ thấy hệ thống này được lập ra không chỉ để bảo vệ công lý mà còn là công cụ để bảo vệ các chủ trương đường lối của đảng. Viễn cảnh hệ thống tư pháp đứng về người dân bị thiệt hại do các thủy điện xả lũ bừa bãi là không cao.
Ngoài những khó khăn đến từ giai tầng trên, thì những người bị thiệt hại ở tầng lớp dưới cũng không thuận lợi cho vụ kiện. Họ là những người thấp cổ bé họng, nghèo khó; họ sống rải rác ở vùng quê, công việc mưu sinh hằng ngày đã làm cho họ tối tăm mặt mũi. Sự quan tâm và hiểu biết về luật pháp của họ rất yếu.
Quá trình thu thập chứng cứ cho vụ kiện cũng là vấn đề nan giải, ngoài những hình ảnh kinh hoàng và số người thiệt mạng do báo chí, các trang mạng đưa tin, việc xác minh lấy chứng cứ cụ thể cũng sẽ vô cùng khó khăn. Đó là chưa nói sự cản trở chắc chắn sẽ có của các cấp chính quyền khi chúng ta tiếp cận người thiệt hại. Rồi tình huống người nghèo bị mua chuộc, bị gây sức ép mà không cộng tác trong quá trình kiện hay phản bác lại,….
Rồi tài chính cho vụ kiện, luật sư, kinh nghiệm trong việc kiện tụng,… tất cả đều không thuận lợi.
2. Những thuận lợi và khả năng có thể làm được.
Nếu nhắm mục đích kiện và thắng kiện như các phiên tòa thông thường, chắc chắn rằng vụ này khó đạt được. Tuy nhiên, theo tôi, chúng ta cứ kiện vì có thể sẽ đạt được những mục đích sau:
- Vụ kiện sẽ tạo ra một dư luận rộng lớn, chú đến những vấn đề bất công, khuất mắt tồn tại trong tiến trình phát triển đất nước. Các tầng lớp lãnh đạo, nhận thầu, quản lý các công ty quốc doanh,… thường lý luận các công trình được xây lên nhằm phục vụ cho nhân dân, cho đất nước. Đó chỉ là lớp sơn bên ngoài, ẩn sâu bên trong là động lực lợi ích của các bên liên quan. Nhiều trường hợp những lợi ích này mâu thuẫn, chống lại, chà đạp lên lợi ích của đa số người dân. Tầng lớp trên vừa có quyền, vừa có tiền, vừa khôn ngoan nên họ che dấu điều này rất tốt. Tiếng nói công lý vang lên tại tòa sẽ giúp quảng đại người dân thấy đâu là chân tướng sự việc, đâu là ảo ảnh dối trá. Nếu chưa đạt được tiếng nói tại tòa thì quá trình vận động kiện tụng cũng giúp người dân thấy được phần nào.
- Tạo cho người dân ý thức được dân quyền. Trong một đất nước mà người dân không ý thức được quyền của mình, tầng lớp cầm quyền nói sao thì nghe vậy, chắc chắn dân nước đó là nô lệ. Thời gian qua, người dân miền Trung chịu không biết bao nhiêu là tai họa từ việc xả lũ của các thủy điện nhưng chưa thấy ai gây ra tai họa đó ngồi tù hay bồi thường. Không thấy một tiếng nói phản kháng, kiện tụng nào từ người thiệt hại. Thân phận người dân nước ta thật đáng thương.
- Vụ kiện cũng sẽ đặc ra vấn đề quyền con người - quyền được chính quyền bảo vệ cuộc sống an toàn - trong công cuộc phát triển đất nước. Hình ảnh thường thấy ở các nước kém dân chủ như VN, TQ,… là phát triển bằng mọi giá để đạt thành tích GDP làm hài lòng nhà cầm quyền, còn quyền sống an toàn cho người dân, việc bảo vệ môi sinh bị xem nhẹ. Vụ kiện này sẽ cho công chúng thấy quyền con người là yếu tố phải được tính đến, bảo vệ hàng đầu, có như vậy quá trình phát triển mới nhân văn, mới mang lại lợi ích cho quảng đại quần chúng nhân dân. Vụ kiện sẽ thúc đẩy một ý niệm mới trong công chúng “Quyền con người”.
- Vụ kiện sẽ tập dợt cho người dân, người vận động dân chủ có kinh nghiệm với việc sử dụng một công cụ rất quan trọng trong nhà nước pháp quyền là luật pháp và tòa án. Có thể vụ kiện này khởi đầu đầu gian nan nhưng nó sẽ là bàn đạp cho những vụ kiện sau. Từ vụ kiện này sẽ hình thành và lớn mạnh một phong trào xã hội dân sự chuyên đi kiện tụng để đồi công lý cho người nghèo, người thấp cổ bé họng trong xã hội.
- Tại ra một công luận rộng khắp để kéo quảng đại quần chúng nhân dân quân tâm đến thực trạng chính trị, kinh tế, “lợi ích nhóm”,… của đất nước. Từ việc đồng cảm với những nỗi đau, nỗi bất công người miền Trung gánh chịu, chúng ta sẽ dẫn dắt công luận đi đến những vấn đề to lớn hơn của đất nước.
Tôi tin rằng, vụ kiện này chúng ta sẽ thắng lợi không mặt này thì mặt khác vì chúng ta có tiếng nói chính nghĩa, có lương tâm của người lương thiện trước sự mất mát đau thương của đồng bào.
Nguyễn Văn Thạnh
Bài 4: Dân chủ, bắt đầu từ việc kiện tụng.
Đăng ký ủng hộ vụ kiện tại đây:
2. Tại sao không kiện?
Đó là về mặt lý thuyết, nhưng thực tế không phải lúc nào cũng vậy. Xin kể các bạn một cây chuyện: chị N có con 4 tuổi bị rơi xuống cống chết. Nguyên nhân thảm kịch trên là do đơn vị làm đường qua nhà chị đã tắt trách không che đậy nắp cống cho an toàn. Tôi nói với chị: “chị hãy đâm đơn kiện đơn vị thi công ra tòa để làm ra lẽ, như vậy sẽ tránh được những vụ thương tâm như con chị. Chuyện con nít rơi cống chết cũng nhiều nhưng vẫn xảy ra, vì sao vậy? Vì nếu trước đây, có ai kiện tụng ra tòa làm ra lẽ, đề nghị phạt chủ thi công thật nặng, thậm chí là sửa luật nếu luật qui định mức phạt không xứng đáng để răn đe thì có lẽ con chị không bị nạn. Chị hãy làm để tránh cho những bà mẹ khác nỗi đau giống chị”.
Ban đầu, chị có vẻ cũng ủng hộ ý kiến tôi, nhưng sau đó chủ đầu tư hỗ trợ ma chay, bồi thường tiền cộng với “tác động” nên chị thôi không nộp đơn khởi kiện. Chị nói trong giọng buồn “mình thân cô, thế cô, thấp cổ bé họng, kiện không thắng người ta. Nếu có thắng thì thời gian hầu tòa sẽ mệt mỏi kéo dài, chuyện làm ăn không được. Rồi có thắng thì chi phí cho luật sư, đi lại, còn lại cũng không bao nhiêu. Đằng nào cháu cũng đã mất rồi, bên họ cũng đâu muốn vậy, đây chỉ là tai nạn rủi ro không ai muốn…”.
Nghe chị nói mà lòng tôi buồn ngao ngán, điều chị nói không có gì sai. Gia cảnh khó khăn, chị phải tính toán cho cuộc sống của mình. Đằng nào thì con cũng đã mất, làm to chuyện cũng không lợi lộc gì, theo đuổi kiện tụng cũng chỉ rước mệt mỏi vào thân, có khi còn thiệt vì khi đó tiền nhận được ít hơn.
Có lẽ bao nhiêu người mẹ mất con đều suy nghĩ giống chị nên chưa ai đưa việc tắt trách của đơn vị thi công ra tòa. Đó là nguyên nhân vì sao năm nào cũng có những chuyện thương tâm: em bé rơi cống chết.
3. Vấn đề kiện thủy điện
Như câu chuyện tôi kể trên, trong vụ xả lũ của thủy điện, người chết cũng đã chết rồi, người thiệt hại cũng đã thiệt hại rồi, phần lớn họ đều là dân đen, nghèo khó, do vậy chuyện kiện tụng đối với họ rất xa vời. Nhất là trong thể chế luật pháp tù mù, tòa án dễ bị đồng tiền lũng đoạn như xứ ta, thì thật là “vô phúc mới đáo tụng đình”. Những người khác-người có tiềm năng là nạn nhân trong tương lai- thì họ cũng không quan tâm, không thấy có trách nhiệm giúp đỡ những người thiệt hại kiện. Nắm được tâm lý này nên những kẻ gieo rắc tai họa vẫn cứ nhởn nhơ, đến mùa lại lại lên, lại cứ ủng dung xả lũ.
Từ những thực tế mắc mứu trên, tôi nghĩ để vụ kiện có thể được thúc đẩy mạnh mẽ và thành công, chúng ta không chỉ kêu gọi người bị thiệt hại tham gia để đòi công lý, bồi thường thiệt hại mà chúng ta còn làm cho nhiều người thấy trách nhiệm trong vụ kiện này. Vụ kiện sẽ góp phần mang lại an toàn cho họ, gia đình họ trong tương lai.
Nguyễn Văn Thạnh
Bài 3: Kiến kiện khoai - vẫn cứ làm.
Đăng ký ủng hộ vụ kiện tại đây:
Bài 1. Sáng kiến thành lập Ủy ban kiện các chủ thủy điện xả lũ bừa bãi
Đã có tổng kết đợt mưa lũ vừa rồi: ít nhất 29 người chết, mất tích, trong đó có những cái chết rất thương tâm như câu chuyện hai cô giáo còn rất trẻ-mới 22 tuổi-đi dạy thì bị nước cuốn chết. Chưa kể hàng vạn người trắng tay, màn trời chiếu đất, cơ nghiệp cả đời tiêu tan chỉ trong một đêm.
Nguyên nhân của những đau thương trên là do trời: ảnh hưởng của áp thấp nhiệt đời, gây mưa. Trời làm thì không thể tránh hay kiện cáo được.
Cũng như những tên trộm lợi dụng đêm tối để gây án rồi tẩu thoát, các thủy điện đã lợi dụng “cơ trời” để gây tội: 15 thủy điệnđã đồng loạt xả lũ. Bao nhiêu nước do trời mưa, bao nhiêu nước do thủy điện xả lũ, không ai biết. Vì không thể biết nên các chủ nhà máy thủy điện dễ chối tội và vô can.
Điều cay đắng, đây không phải là lần đầu tiên. Năm nào người dân Miền Trung nghèo khó cũng bị đại nạn này. Thủy điện xả lũ đã thành đại họa cho dân miền trung. Như án tử hình treo lơ lửng trên đầu họ.
Mỗi lần gây ra tai họa, cộng đồng lại dậy sóng chỉ trích các thủy điện, thậm chí là các cấp chính quyền có liên quan, nhưng rồi mọi việc lại đâu vào đó. Vì sao vậy? Vì cái ác không bị phán xét và trứng phạt thích đáng. Tội ác nếu không được phán xét, trừng phạt thích đáng thì nó sẽ không bao giờ dừng lại.
Có một thực tế, chúng ta không thể van xin lòng tốt của kẻ khác. Chúng ta cần lôi chúng ta tòa để công lý được thực thi.
Dù bị thiệt hại nặng nề, tính mạng, tài sản bị đe dọa nhưng từng người dân nghèo, thấp cổ bé họng không thể kiện cáo được. Họ bị hạn chế về tiền bạc, thời gian cũng như kiến thức về luật pháp.
Trước thực trạng trên, tôi có ý định lập một ủy ban để tiến hành kiện các chủ nhà máy thủy điện ra tòa. Rất mong nhận được sự ủng hộ của mọi người.
Nguyễn Văn Thạnh
Tel: 0984.973.376
Bài 2: Kiện tại sao không? Và tại sao không kiện.
Đăng ký ủng hộ vụ kiện tại đây:
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét